ŻNIN W CZASACH POLSKIEJ RZECZPOSPOLITEJ LUDOWEJ

Po wyzwoleniu Żnina zaczęto organizować polską administrację. Tymczasowym starostą został Franciszek Ebel, a urząd tymczasowego burmistrza powierzono Janowi Teodorczykowi. Po kilku miesiącach wybrano nowe władze, podorządkowane Krajowej Radzie Narodowej. Pierwszym po wojnie burmistrzem, wybranym
w oficjalnych wyborach pośrednich, został Józef Kruzel. Rozpoczął się okres komunizmu. (fotografia 16) Żnin zgodnie z ówczesnymi trendami zaczął zyskiwać nowe zakłady przemysłowe, stare zaś upaństwowiono i rozbudowywano. Życie miasta toczyło się wokół tych przedsiębiorstw. Choć produkcja w nich nie zawsze była racjonalnie zaplanowana i nie koniecznie dochodowa, to jednak dawały one zatrudnienie ogromnej liczbie Żninian.

Rozbudowie i modernizacji nieustannie poddawano żnińską cukrownię, której produkt miał wysoką jakość, mleczarnia stała się najpierw spółdzielnią, a później zakładem państwowym z możliwością przerobu blisko 6,5 miliona litrów mleka rocznie. Produkcję po wojnie wznowił także żniński browar. Przedwojenny właściciel Z. Zgorzalewicz, zarządzał nim tylko do 1952 roku, kiedy to browar został upaństwowiony. Zakład został włączony w strukturę Browarów Bydgoskich. Produkowane w Żninie piwo cieszyło się dobrymi ocenami wśród koneserów tego trunku. Pomimo wspólnej etykietki, butelki i nazwy piwa produkowanego w Browarach Bydgoskich, łatwo było można odgadnąc, które wyprodukowano w żnińskim browarze, ponieważ jego smak był wyjątkowy. Fabryka maszyn rolniczych braci Malaków również wznowiła działalność po wojnie, do roku 1950 jako zakład prywatny, później upaństwowiony. Zmieniono nazwę zakładu na Żnińska Fabryka Maszyn i Urzadzeń (ŻEFAM), produkujący głównie maszyny na potrzeby leśnictwa. W 1970 roku zakład przeniesiono z obecnej ul. Mickiewicza w miejsce nowo wybudowanej fabryki na ul. Przemysłowej. Przedwojenna fabryka silników "Motor Polski" po wojnie została przekształcona w warsztaty naprawcze, w których naprawiano sprzęt należący do okolicznych PGR-ów. Zakłady te zlikwidowano w przełomie lat 50/60, później w tym miejscu powstały warsztaty i ośrodek szkolenia PZMot, działający do dnia dzisiejszego. W roku 1951 otworzono zakład, który z czasem przekształcił się w największe przedsiębiorstwo Żnina. Była to Pomorska Fabryka Patefonów. Początki zakładu były trudne, brakowało chociażby odpowiedniego sprzętu, jednak w roku 1954 rozpoczeto seryjną produkcję gramofonu Muza-1. Z czasem zakład zmienił swój profil produkcyjny, od 1960 roku produkowano na potrzeby wojska kuchnie polowe, zakład zaczął się rozrastać i zmieniono jego nazwę na Fabryka Maszyn i Urządzeń Przemysłu Spożywczego w Żninie "Spomasz". W roku 1977 liczba zatrudnionych w Fabryce pracowników wynosiła 720 osób, wtedy też podjęto decyzję o wybudowaniu nowego, większego obiektu fabrycznego. W 1986 roku oddano do użytku nowe obiekty "Spomaszu" przy ul. Fabrycznej, a z okazji 725-lecia istnienia miasta Żnina w 1988 roku, oddano do użytku sprezentowaną przez fabrykę halę widowiskowo-sportową. Po za tym działały też w tym mieście takie zakłady jak: Państwowy Ośrodek Maszynowy, obsługujący rolnictwo między innymi
w zakresie napraw i transportu, Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska" czy Polskie Zakłady Zbożowe prowadzące chociażby skup zboża.

Oprócz rozkwitu przemysłowego, Żnin doczekał się też budowy odpowiedniego zaplecza dla robotników pracujących w miejscowych zakładach. W latach 60-tych powstała Spółdzielnia Mieszkaniowa, szybko oddając do użytku pierwsze bloki mieszkalne. W roku 1963 Żnin obchodził 700 rocznicę nadania praw miejskich.
W latach 60-tych przyłączono do Żnina wieś Górę. Liczba mieszkańców przekroczyła wówczas 10000 osób. Słynne hasło "1000 szkół na tysiąclecie" odcisnęło swoje piętno także i w Żninie. W roku 1966 oddano do użytku nowy budynek Szkoły Podstawowej nr 2. Zadbano też o opiekę zdrowotną mieszkańców i w roku 1977 zakończono rozbudowę szpitala. (fotografia 17) Następnie, w roku 1985, oddano do uzytku komunalną oczyszczalnię ścieków. Ponadto wybudowano w 1987 roku nowy, większy dworzec autobusowy, a także świętowano 100-lecie żnińskiej mleczarni.

Rok 1989 zapoczątkował w Polsce przemiany ustrojowe i gospodarcze. Słabnące władze komunistyczne zostały zmuszone do oddania władzy. Przemiany te, co oczywiste, zachodziły także w Żninie. Przywrócono samorząd terytorialny, pierwszym wybranym we wpełni demokratycznych wyborach burmistrzem został Leszek Jakubowski. Żninianie musieli odnaleźć się w nowej rzeczywistości politycznej i gospodarczej.